Το ξύλο στην πολιτιστική κληρονομιά των Κυκλάδων

Η περιορισμένη ανάδειξη της αξίας του ξύλου ως στοιχείου της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, παρά τη συνεχή και πολυδιάστατη αξιοποίησή του, οδηγεί σταδιακά στην καταστροφή αξιόλογων κατασκευών του παρελθόντος, εξαιτίας βιολογικών παραγόντων και ανακαινίσεων, ειδικά σε περιοχές όπως είναι οι Κυκλάδες, όπου η έλλειψη ξυλοπαραγωγικών δασών έχει δημιουργήσει μία διαχέουσα άποψη περί απουσίας τέτοιων κατασκευών. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν ο εντοπισμός και η καταγραφή ξύλινων δομικών ή σταθερών διακοσμητικών στοιχείων ή μηχανισμών που κατασκευάστηκαν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα σε νησιά των Κυκλάδων (Φολέγανδρος, Μήλος, Κίμωλος, Κύθνος, Ανάφη, με έμφαση στη νήσο Σίκινο) και στη μελέτη των πιο αντιπροσωπευτικών και πιο αξιόλογων από αυτά, με προσδιορισμό του είδους ξύλου που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή τους, έχοντας ως απώτερο στόχο την προβολή και την προστασία τους.

Δομικές κατασκευές

Όσον αφορά στις δομικές κατασκευές, η πλειονότητα των παλαιών κτισμάτων είναι κατασκευασμένα με την τεχνική του δώματος, περιλαμβάνοντας εμφανείς δοκούς, με τη μορφή και το είδος ξύλου να διαφέρει εν μέρει ανάλογα με το νησί και τη χρήση, αν και στην πλειονότητα χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν ακατέργαστοι κορμοί από το αυτοφυές σε αρκετά κυκλαδίτικα νησιά είδος της αρκεύθου, το μικρό μήκος των οποίων καθόρισε τις διαστάσεις και τις αναλογίες των κτισμάτων. Όσον αφορά στη χρήση του ξύλου στην κατασκευή ξύλινων μηχανισμών, όλα τα νησιά περιλαμβάνουν εγκαταλελειμμένους ανεμόμυλους, κάποιοι από τους οποίους διατηρούν στην πλειονότητα ή εν μέρει τους παλαιούς μηχανισμούς, με το μεγαλύτερο αριθμό να εντοπίζεται στα νησιά Κύθνο (6 μηχανισμοί) και Φολέγανδρο (5 μηχανισμοί), ενώ ο μικρότερος αριθμός εντοπίζεται στη νήσο Μήλο, καθώς η πλειονότητα των ανεμόμυλων έχει πλέον μετατραπεί σε οικίες. Οι εν λόγω μηχανισμοί εμφανίζουν γενικά τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά, αν και διαπιστώθηκαν κάποιες διαφορές σε επιμέρους εξαρτήματα, αλλά και στα χρησιμοποιούμενα είδη ξύλου που είναι ποικίλα, με κάποια ωστόσο εξειδίκευση και αποκλειστική σχεδόν χρήση πλατύφυλλων ειδών.

Ξυλόγλυπτα τέμπλα

Όσον αφορά στα χειροποίητα ξυλόγλυπτα τέμπλα, ο αριθμός τους είναι μεγάλος στην πλειονότητα των νησιών, παρόλο που η μεταφορά τους κατά το παρελθόν αποτελούσε δύσκολη και πολυδάπανη διαδικασία. Τα περισσότερα βρίσκονται στα νησιά Σίκινο και Μήλο και τα λιγότερα στη νήσο Ανάφη, με τη Σίκινο να διαθέτει 13 παλαιούς ναούς που φέρουν χειροποίητα ξυλόγλυπτα τέμπλα. Πολλά από αυτά αποτελούν εξαιρετικά έργα τέχνης, κατασκευασμένα σε μεγάλο ποσοστό από ξύλο κυπαρισσιού, αν και στην ηπειρωτική Ελλάδα χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα τα πλατύφυλλα είδη, γεγονός που συνδέεται με κρητικές επιρροές.

Τα κυκλαδίτικα νησιά παρουσιάζουν μεγάλο πλούτο παλαιών κατασκευών, αποτελούμενες εν μέρει ή εξ ολοκλήρου από ξύλο, οι οποίες συνιστούν σημαντικό τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς και δεν αναδείχθηκαν μέχρι σήμερα, σε αντίθεση με άλλα μέρη της Ελλάδας. Ιδιαίτερα η νήσος Σίκινος, η οποία έχει διατηρήσει αναλλοίωτες, σε σημαντικό βαθμό, τις παραδοσιακές ξύλινες κατασκευές της, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα νησί πρότυπο για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς που σχετίζεται με το ξύλο, ως τμήμα ενός οργανωμένου, νέου τρόπου προσέγγισης της τουριστικής ανάπτυξης, παρουσιάζοντας πρωτίστως σεβασμό στην προστασία του άγνωστου αυτού πολιτιστικού θησαυρού της Ελλάδας.

Πηγή: "Το ξύλο στην πολιτιστική κληρονομιά των Κυκλάδων", ΑΠΘ - Τμ. Δασολογίας & ΦΠ